زمان تقریبی مطالعه: 9 دقیقه
 

ابوطفیل عامر بن واثله لیثی قرشی





ابوطفیل عامر بن واثله لیثی، صحابی پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و از یاران علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) بود که بعدها به مختار ثقفی پیوست و بعداز شهادت مختار، همراه ابن اشعث بر علیه بنی‌امیه قیام کرد. او سرانجام به سال ۱۰۰ قمری در مکه درگذشت.


۱ - معرفی اجمالی



ابوطفیل، عامر بن واثلة بن عبدالله بن عمرو لیثی کنانی قرشی، شاعرِ بنی‌کنانه و از سرداران و مهتر کنانه بود. او پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) را درک و نُه حدیث از حضرتش نقل کرد. عامر در بعضی نبردهای علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) پرچمدار آن حضرت بود و در عین حالی که دوستدار علی بود، به فضل شیخین (ابوبکر و عمر) نیز اعتراف داشت، اما علی را بر آن دو مقدم می‌داشت. وائله در زمانی که مختار ثقفی در عراق به خون‌خواهی حسین علیه بنی‌امیه برخاست، به وی پیوست و آن‌گاه که مختار کشته شد، انزوا را برگزید تا این‌که همراه ابن اشعث قیام کرد. او پس از ماجرای ابن اشعث تا زمان عمر بن عبدالعزیز زندگی کرد و سرانجام در مکه درگذشت. می‌گویند: او آخرین صحابه‌ای بود که از دنیا رفت.

۲ - اصل و نسب



‌اَبوطُفِیْل، عامر بن واثلة بن عبدالله بن عمیر (یا عمرو) بن جابر ابن حمیس (جخش) بن جُدَی (جُرَی) بن سعد بن لیث کنانی (۳ـ پس از ۱۰۰ق/ ۶۲۴ ـ ۷۱۸ م)، صحابی پیامبر، شاعر و از یاران برجسته امامان شیعه بود.

۳ - ولادت و وفات



او در سال جنگ احد زاده شد و ۸ سال آخر زندگانی پیامبر را درک کرد.

۴ - اصحاب امام علی



ابوطفیل در زمان حذیفة بن یمان به کوفه و سپس به مدائن رفت. وی مدت‌ها در مصاحبت علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) می‌زیست و از یاران بسیار صالح و وفادار او و از کسانی بود که از آن حضرت کسب علم می‌کردند. در تمام جنگ‌های امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) شرکت داشت. بعد از شهادت علی (علیه‌السّلام) به مکه بازگشت و تا آخر عمر همان‌جا مقیم شد.

۵ - نقل حدیث



ابوطفیل احادیث معدودی از رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و احادیث فراوانی از اصحاب بزرگ پیامبر مانند خدیجه، معاذ بن جبل و ابن مسعود و نیز امام علی و امام حسن مجتبی و امام سجاد (علیه‌السّلام) روایت کرده است.
همچنین به موجب خبری که در اصول کافی آمده، از حضرت باقر (علیه‌السّلام) و نیز به استناد خبری که در علل الشرایع قید شده، از حضرت صادق (علیه‌السّلام) حدیث نقل کرده است که بدیهی است روایات او از امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) پیش از امامت او و در دوران امامت امام باقر (علیه‌السّلام) بوده است.
[۲۱] کاظمی، عبدالنبی، تکملة الرجال، ج۲، ص۴.


۶ - زندانی در شعب



در ۶۵ق/۶۸۵ م ابن زبیر از محمد بن حنفیه بیعت خواست، چون او از بیعت خودداری کرد، ابن زبیر او را به همراه عده‌ای از یارانش، از آن جمله ابوطفیل، در شعب بنی‌هاشم به زندان انداخت. ابوطفیل تا قیامت مختار بن ابی عبید ثقفی در زندان بود.

۷ - اصحاب مختار ثقفی



پس از آن در قیام مختار به خوانخواهی حسین بن علی (علیه‌السّلام) شرکت کرد و پرچمدار سپاه او بود. او را به سبب شرکت در قیام مختار ثقفی، ‌کیسانی دانسته اند، ‌ اما شرکت او در این قیام دلیلی بر کیسانی بودن او نمی‌تواند باشد.
[۲۶] قاضی، وداد، الکیسانیّة فی التاریخ و الأدب، ج۱، ص۳۰۹-۳۱۱.


۸ - همراهی با ابن اشعث



ابوطفیل چنان‌که خود در مجلس معاویه بن ابوسفیان گفته، در واقعه قتل عثمان حاضر بوده، ولی در آن شرکت نداشته است. و هم نزد او، بر دوستی خلل‌ناپذیر خود نسبت به علی (علیه‌السّلام) تأکید کرده است.
او و فرزندش طفیل، در قیامی که عبدالرحمن ابن اشعث بر ضد حجاج آغاز کرده بود، شرکت داشتند و در جنگی که در محرم ۸۲ میان آن دو درگرفت، پسرش طفیل کشته شد و ابوطفیل در رثای او شعری سرود.

۹ - سخنوری و آثار ادبی



ابوطفیل مردی سخنور و فصیح بود؛ منابع تاریخی نمونه‌ای از سخنان او را که در مجلس معاویه بیان داشته، آورده‌اند.شعر او مانند اشعار عهد جاهلی منسجم و حماسی و غالباً در مفاخره و رثاست و نمونه‌هایی از آن‌ به‌طور پراکنده در منابع ادبی آمده است.
[۳۳] مرزبانی، محمد بن عمران، اخبار شعراء الشیعة، ‌ج۱، ص۲۵-۲۷.

ظاهراً دیوان او را که کوچک است یک محقق آلمانی همراه با دیوان طرماح به طبع رسانیده و آنگاه کرنکو هر دو را به انگلیسی ترجمه کرده است. عبدالعزیز بن یحیی جلودی (د۳۰۲ق/۹۱۴م) کتابی به نام اخبار ابی الطفیل، درباره سرگذشت او تألیف کرده که طیب عشاش تونسی این اثر و اشعار او را در ۳۷ صفحه در حولیات جامعة التونسیه در ۱۹۷۳ ن به چاپ رسانیده است.

۱۰ - فهرست منابع



(۱) آقابزرگ، الذریعة.
(۲) ابن اثیر، الکامل.
(۳) ابن تعزی بردی، النجوم.
(۴) ابن حبان، محمد، کتاب الثقات، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷ م.
(۵) ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۶ ق.
(۶) ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ ق/۱۹۶۰ م.
(۷) ابن عدی جرجانی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرجل، بیروت، ۱۴۰۵ ق/۱۹۸۵م.
(۸) ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰ م.
(۹) ابن کثیر، البدایة.
(۱۰) ابواسحاق شیرازی، طبقات الفقها، به کوشش احسان عباس، بیرون، ۱۴۰۰ ق/۱۹۷۹م.
(۱۱) ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، بولاق، ۱۲۸۵ ق.
(۱۲) امین، محسن، اعیان الشیعة، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ ق/۱۹۸۳ م.
(۱۳) بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۰ ق/۱۹۷۰ م.
(۱۴) بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۰ ق/۱۹۷۹ م.
(۱۵) تستری، محمد تقی، قاموس الرجال، تهران، ۱۳۸۲ ق/ ۱۹۶۲ م.
(۱۶) خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ ق.
(۱۷) خلیفة بن خیاط، تاریخ، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۷ م.
(۱۸) زرکلی، اعلام.
(۱۹) طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجل، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ ش.
(۲۰) قاضی، وداد، الکیسانیّة فی التاریخ و الأدب، بیروت، ۱۹۷۴ م.
(۲۱) کاظمی، عبدالنبی، تکملة الرجال، به کوشش محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مطبعة الآداب.
(۲۲) مرزبانی، محمد بن عمران، اخبار شعراء الشیعة، ‌ تلخیص محسن امین، به کوشش محمد هادی امینی، نجف، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸ م.
(۲۳) یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ، بیروت، دار صادر.

۱۱ - پانویس


 
۱. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۳، ص۲۵۵.    
۲. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۱۵، ص۱۰۱.    
۳. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، ج۵، ص۸۲.    
۴. ابن سعد بغدادی، محمد بن سعد، طبقات الکبری، ج۶، ص۱۲۹.    
۵. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۷، ص۱۹۳.    
۶. بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، ج۶، ص۴۴۶.    
۷. اتابکی، یوسف بن تغری، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱، ص۲۴۳.    
۸. ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، ص۳۴۱.    
۹. ابن حبان، محمد، کتاب الثقات، ج۳، ص۲۹۱.    
۱۰. ابواسحاق، فیروزآبادی شیرازی، طبقات الفقها، ج۱، ص۵۳.    
۱۱. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، ج۵، ص۸۲.    
۱۲. یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۱۳-۲۱۴.    
۱۳. ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، ص۳۴۱.    
۱۴. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۶۹۶.    
۱۵. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۵۵۹.    
۱۶. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۵۵۹.    
۱۷. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۴، ص۱۶۹۶.    
۱۸. ابن عدی جرجانی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرجل، ج۶، ص۱۶۱.    
۱۹. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۲، ص۷۹۸.    
۲۰. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، ج۵، ص۸۲.    
۲۱. کاظمی، عبدالنبی، تکملة الرجال، ج۲، ص۴.
۲۲. شیبانی، خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة، ج۱، ص۲۶۲.    
۲۳. ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، ص۳۴۱.    
۲۴. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، ج۹، ص۲۱۵.    
۲۵. طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۳۰۸.    
۲۶. قاضی، وداد، الکیسانیّة فی التاریخ و الأدب، ج۱، ص۳۰۹-۳۱۱.
۲۷. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۵، ص۹۲.    
۲۸. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۱۵، ص۱۰۲.    
۲۹. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل، ج۴، ص۴۶۲.    
۳۰. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل، ج۴، ص۴۶۷-۴۶۸.    
۳۱. ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، ص۳۴۱.    
۳۲. تستری، محمد تقی، قاموس الرجال، ج۱۱، ص۳۸۱.    
۳۳. مرزبانی، محمد بن عمران، اخبار شعراء الشیعة، ‌ج۱، ص۲۵-۲۷.
۳۴. امین عاملی، سیدمحسن، اعیان الشیعة، ج۷، ص۴۰۸.    
۳۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۹، ص۴۳.    
۳۶. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۳، ص۲۵۶.    


۱۲ - منبع


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوطفیل»، ج۵، ص۲۲۹۳.    
عبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۱، ص۲۷۸.





آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.